De architect bestaat niet meer. Ooit was hij de bouwmeester. De beroepsnaam heeft een Griekse oorsprong: ἀρχιτέκτων en betekent dan ook ‘opperbouwer’, ‘meester-bouwer’ of ‘bouwmeester’.
Degene die van begin tot eind verantwoordelijk was voor de totstandkoming van een bouwwerk. Dat gold dus zeker nog voor de architecten Ictinus en Kallikrates die het Parthenon ontwierpen in 447 voor Christus. Maar sinds die tijd is er heel wat veranderd in de rol van de architect. Dekt de naam nog wel de lading?
Wat is zijn rol nog in het hedendaagse bouwproces? Best value procurement, lean processen, smartaanpak, EMVI-aanbestedingen, hollen in hoog tempo zijn rol als bouwmeester uit. De afgelopen decennia
zijn er verschillende pogingen ondernomen door de architectenbranche om de rol van coördinator van het bouwproces en directievoerder te behouden, maar de huidige praktijk heeft dit streven volledig
achterhaald.
In de twintigste eeuw was er al langlopende discussie of de architect nu een kunstenaar was – een beoefenaar van de bouwkunst – of een vakman – een bouwmeester dus. De zakelijke markt heeft die discussie deels teniet gedaan. De architect is het bouwmeesterschap kwijtgeraakt en het toegepaste kunstenaarschap is overgebleven. De bedenker van concepten dus. Het scheppende, het creatieve,
het visionaire, zit hier nog altijd in besloten. In gebieden buiten de architectuur waar het begrip ‘architect’ gebruikt wordt, wordt dan ook altijd die conceptuele kant bedoeld. ICT-architecten bedenken het raamwerk van een informatica-oplossing; in de politiek wordt de bedenker van een akkoord of de formateur van een coalitie ook vaak als architect aangeduid. Het is dan iemand die een structuur bedenkt, een visionair die een concept neerzet. En deze conceptuele kracht van de architect is zeker een rol die hij ook nu nog in het ontwerp- en bouwproces speelt. Juist daarom moeten architecten ook betrokken blijven bij de uitvoering. Niet alleen als bewaker van het concept, maar ook om hun creativiteit in te zetten bij het bedenken van alternatieven, het toepassen van nieuwe producten, nieuwe technieken en nieuwe ideeën waar andere spelers in het bouwproces vaker geneigd zijn om op bekende methodes terug te vallen. De architect heeft geleerd om vooral niét over de gebaande paden te gaan. Dat merk je trouwens nog het meest als je met een groep architecten op excursie gaat!
Roelof Gortemaker
